Mija trzeci rok od ukazania się książki Lee Smolina Życie wszechświata. O dziwo, poza nielicznymi nader pochlebnymi recenzjami, wydarzenie to przeminęło bez większego echa. O wiele większy oddźwięk miała przed laty książka Rogera Penrose'a Nowy umysł cesarza, a jeszcze większy populistyczna Krótka historia czasu Stevena Hawkinga. A przecież w książce L. Smolina, popularyzującej jedne z najnowszych dociekań natury pochodzenia wszechświata, zawarty jest olbrzymi ładunek wiedzy o współczesnych osiągnięciach umysłów zmierzających do syntezy trzech, już nie dwóch, fundamentalnych teorii nauki: względności, kwantów i ewolucji.

Książka L. Smolina roztacza zgoła nową jakościowo wizję świata, szerszą nieco od zasady antropicznej. Już wszechświat nie jest taki jaki jest po to, by rozwinął się w nim inteligentny obserwator, który (zaganiany codziennymi udrękami bytu) będzie go badał, doświadczał, oglądał i szukał odpowiedzi na pytania: czym jest wszechświat, życie, człowiek, świadomość. Jest taki, ponieważ wszystko przemawia za celową ewolucją darwinowską (w sensie samoorganizacji) przeróżnych wszechświatów w kierunku tego jedynego, ekologicznego wszechświata, który jest życiu przyjazny, świata, w którym istnienie złożonych struktur i życia tudzież świadomości jest naturalną konsekwencją podstawowych praw natury, wszechświata nie obojętnego, ale przyjaznego, co nie rozdziela materii od ducha, lecz łączy je zgoła. Podobny pogląd, aczkolwiek w skali układu słonecznego i Ziemi, rozpopularyzował onegdaj H. von Ditfurth w swym słynnym trój- (właściwie cztero-) księgu: Dzieci Wszechświata, Na początku był wodór, Duch nie spadł z nieba i Nie tylko z tego świata jesteśmy.

W ostatnich rozdziałach Życia wszechświata kreśli Smolin jedną z najnowszych prób syntezy w jedną teorię kwantowej grawitacji obu nadal rozdzielnych teorii: kwantów i względności. Zarysowuje tak zwaną pętlową postać kwantowej grawitacji, w której czas i przestrzeń utkane są ze splecionych z sobą nici tudzież z zawiązanych na węzły sieci spinowych. Z obrazów tych wyłania się ziarnista (nie ciągła!) czasoprzestrzeń, utkana z elementarnych kwantowych węzłów. Zahacza oczywiście i o inne próby syntezy teorii kwantów z teorią względności, nad którą pracuje plejada gwiazd "kwantowo-grawitacyjnego" świata naukowego. O topologiczne kwantowe teorie pola, o teorię twistorów, teorię węzłów i sieci spinowych, o hipotezę holograficzną, o a-czasowy stos momentów wszechświata, o geometrię kwantową, i oczywiście o teorię strun. Obok tychże prób opisywanych przez L. Smolina istnieje wiele innych podejść, już to na gruncie klasycznej grawitacji, tak jak teoria wszechświata inflacyjnego, już to na drodze sformułowanej ostatnimi laty teorii samoorganizacji i chaosu teorii samoorganizującego się Wszechświata.

Jednym z najnowszych, nader niekonwencjonalnych, nurtów wiodących do zbudowania kwantowej grawitacji, jest nie tyle połączenie teorii względności z teorią kwantów, ile włączenie w zasadę holograficzną obliczeń kwantowych. Zaskakującą konsekwencją tegoż mariażu jest wysoce spekulatywna, hipotetyczna, przynosząca zadziwiające koincydencje teoria¹, którą wysnuwa i rozwija Paola A. Zizzi². Warto się jej pracom dokładniej przyjrzeć, albowiem krzyżując sieci spinowe, zasadę holograficzną i informację kwantową, sięga swymi wywodami do początku Wszechświata jeszcze sprzed ery Plancka³ w sposób nieco odmienny od dotychczasowych, a wnioski, jakie wysnuwa, zadziwiają, szokują, i są o niebo fantastyczniejsze aniżeli fantastyka w ekstra-naukowym wydaniu.

kontynuacja w kolejnym numerze